Sarrera
Draghi txostenak eztabaida bizia sortu du Europar Batasunaren (EB) erronkei eta hartu beharreko erantzun egokiei buruz. Txostena EBrako funtsezko alderdietan oinarritzen da, hala nola produktibitatean, berrikuntzan, energian, defentsan edo erregulazioetan. Hala ere, erronka horiek erabat ulertzeko eta estrategia eraginkorrak formulatzeko, funtsezkoa da Batasunak azken hiru hamarkadetan garatu duen testuinguru geopolitikoa eta historikoa kontuan hartzea. Gertatutako aldaketen garrantziari buruzko hausnarketak Batasunaren etorkizuneko aukerak berriz ebaluatzera eta gure itxaropenak eta ikuspegiak errealitate berri horren arabera doitzera gonbidatzen gaitu.
Europako arrakastaren testuingurua (1989-2008)
EBren sorrera eta sendotzea aldeko testuinguru historiko eta geoekonomikoan garatu ziren. Hasierako etapetan, ELGAko herrialdeak BPG globalaren % 70 inguru ziren, eta horrek munduko aberastasuna Atlantikoan kontzentratzen zuen eta ekonomia berrien lehia murrizten zuen. Ingurune horretan, Europako enpresek posizio nabarmena lortu zuten automobilgintza, telekomunikazioak, industria medikoa eta aeronautika bezalako sektore estrategikoetan. Bestalde, Txinaren irekiera ekonomikoak, laurogeiko hamarkadatik aurrera, batez ere 2001ean Munduko Merkataritza Erakundean sartu ondoren, ekoizpen-kostuak nabarmen murriztea ekarri zuen, eta Europako esportazio-bolumen handiak xurgatzea ahalbidetu zuen, kontinenteko ekonomia dinamizatuz.
Gertaera historikoek, hala nola Berlingo Harresiaren erorketak (1989), Alemaniaren bateratzeak (1990) eta SESBren desegiteak (1991), manufaktura-oinarri sendoa duen 80 milioi pertsonako estatu alemaniarraren sorrera erraztu zuten, beren hornidura-kateak eta merkatuak Ekialdeko Europara hedatzeko aukerarekin. Herrialde horien integrazioari esker, Europako enpresek beren ekoizpen-iturriak dibertsifikatu zituzten, merkatuak zabaldu eta kostuak murriztu zituzten, eta Errusiako gas-esportazioen hazkundeak, Alemaniara bereziki, industria-garapenerako prezio lehiakorrak eman zituen. Era berean, ez da ahaztu behar Estatu Batuen nagusitasun militarrak, SESBen desintegrazioaren ondoren, segurtasun-bermea eman ziola EBri, BPGaren % 2 baino gutxiago gastu militarrera bideratzeko eta gizarte-ongizateari lehentasuna emateko.
Testuingurua aldatzen hasi da: dardarak Europar Batasunean (2008-2024)
Hala ere, azken bi hamarkadetan, EBk erronka batzuei egin die aurre, eta erronka horiek jada finkatuta zeuden oinarriak higatzen hasi dira. Faktore esanguratsuenetako bat Ekialde Ertaineko ezegonkortasun gero eta handiagoa izan da, Udaberri Arabiarra eta migrazio-krisia bezalako gertaerek areagotuta. 2000. urteko lehen urteetan, EB erregimen autoritarioz inguratuta zegoen Afrika iparraldean eta Ekialde Hurbilean, eta erregimen horiek apurka-apurka hondatzen hasi ziren, lehenik eta behin Estatu Batuek Afganistanen eta Iraken egindako esku-hartze militarren ondorioz, eta geroago Udaberri Arabiarra sartu zenean. Gatazka horiek ISIS bezalako muturreko taldeen sendotzea erraztu zuten, eta horrek eragindako ezegonkortasunak iheslarien fluxu masiboa bultzatu zuen Europarantz, EBren erantzuteko eta kohesiorako gaitasuna frogatuz.
2008ko finantza-krisiak eragin nabarmena izan zuen eskualdean, eta hainbat krisi sortu ziren, Europako hainbat herrialdetako zorraren krisia barne, eta Europako erakundeekiko mesfidantza-giroa sustatu zuten. Krisi ekonomikoaren eta errefuxiatuen krisiaren konbinazioak populismoaren eta mugimendu euroeszeptikoen gorakada ekarri du, eta EBren kohesioari aurre egiten hasi dira, Brexita bezalako ekitaldietan agerian geratu zen bezala. Testuinguru horri panorama teknologikoan aldaketak gehitu zitzaizkion, eta Apple eta Google bezalako enpresa estatubatuarrek gidatutako sektore berriak agertu ziren, merkatu digitala menderatzen hasi zirenak. Europako enpresek posizio nabarmena izan zuten telekomunikazioen moduko sektoreetan, eta mundu digitala sendotu ahala haien garrantzia nola desagertzen zen ikusi zuten.
Donald Trump Ameriketako Estatu Batuetako presidentetzara iritsi zenean, erabateko aldaketa eragin zuen globalizaziorako eta merkataritza askerako politikan, eta EB bultzatu zuen Estatu Batuekiko mendekotasuna berriz aztertzera segurtasunaren eta defentsaren arloan. Gainera, Txinaren lehia gero eta handiagoak, berrikuntza-sektoreak gidatzeko gaitasuna duen superpotentzia ekonomiko gisa finkatu denak, erronka berriak ekarri dizkie Europako enpresei. Horiek, orain, egoera ahulean daude Txinak hornikuntza-kate estrategikoen gainean duen kontrolaren aurrean; aitzitik, Txinako merkatuaren mende daude, neurri handi batean, esportazioetarako. Azkenik, Ukrainako gerrak disrupzio-faktore bat gehitu du, eta Europako lehiakortasun-ereduaren oinarrietako bat larriki kaltetu du, batez ere Alemaniakoa, Errusiako gas merkerako sarbidea moztu baitu.
EB birpentsatzea: itxaropenak doitzea
Testuinguru horretan, azken urteotan, EBk bere kohesioa eta erresilientzia frogatu duten hainbat krisi bizi izan ditu. Europako proiektuaren zimenduek higadura-zantzuak erakusten dituzten heinean, gero eta nabarmenagoa da haren eredua birplanteatzeko beharra. Enrico Lettaren eta Mario Draghiren txostenek, esaterako, EBren egiturazko gabeziei aurre egiteko premia azpimarratzen dute, eta Estatu Batuekin alderatzen dute funtsezko alderdietan, hala nola produktibitatean, berrikuntzan eta arrisku-kapitalerako sarbidean.
Behaketa horiek garrantzitsuak badira ere eta funtsezko arloetan hobetzeko beharra azpimarratzen badute ere, funtsezkoa da onartzea Europak ezin duela Estatu Batuetako eredua soilik errepikatu. EB nazio, eskualde, kultura eta tradizioen aniztasun konplexu batek osatzen du, eta horrek zaildu egiten du batasun sakoneko edozein saiakera, Draghik azpimarratzen duen bezala. Gainera, Europako geopolitikak erronka espezifikoak ditu: Estatu Batuetan ez bezala, ingurune egonkor samarrean baitago, EB gatazka armatuek eta krisi humanitarioek markatutako eremuz inguratuta dago, demografia gazte batek areagotuta, eta hazten ari da Afrikan. Errealitate horiek presio asimetrikoak eragiten dituzte EBn, eta are gehiago zailtzen dute integrazioan aurrera egiteko aukera. Era berean, Europako egitura ekonomikoak (ikus Kamp-en ostekoa), balioetan dauden ezberdintasunek, biztanleriaren zahartzeak eta estatu kideen gastu sozial handiak Estatu Batuetakoaren pareko berrikuntza disruptiboko polo bihurtzeko gaitasuna mugatzen dute.
Testuinguru horretan, Europak bere itxaropenak doitu behar ditu, eta onartu behar du ezin duela AEBko eredua errepikatu, eta ezin duela munduaren erdigunea okupatu, biztanleria globalaren % 7 soilik izanik. Hala ere, errealitate hori ez da etsipen-seinale gisa interpretatu behar, baizik eta Europako estrategiak kontinenteko berezitasun geopolitiko, soziodemografiko eta arauemaileekin lerrokatuko dituen ariketa intelektual handinahi eta zorrotzago bati ekiteko gonbidapen gisa. Momentuaren premia eta aldaketen garrantzia ikusita, eskertzekoa da Draghi txostenak eztabaida erabakigarri hau hasteko oinarriak ezartzea.
Mikel Gaztañaga
Mikel Gaztañaga Orkestra - Euskal Lehiakortasun Institutuaren doktoretza aurreko ikertzailea da, eta lehiakortasun territoriala, enpresen nazioartekotzea, gobernantza ekonomikoa eta politika publikoak lantzen dituzten proiektuetan dihardu. Bere ikerketa-lanak aldaketa soziodemografikoek, instituzionalek, balio-sistemetan izandako aldaketek, energia- eta teknologia-aldaketek eskualdeen eta nazioen lehiakortasunean duten eragina aztertzen du, arreta berezia jarriz Euskadin eta Gipuzkoan. Deustuko Unibertsitatean Humanitateetan graduatu zen (Filosofian espezializatua), eta unibertsitate berean egin zuen Nazioarteko Harreman eta Enpresa Diplomaziako Masterra. Gainera, Madrilgo Unibertsitate Autonomoan Historia Filosofia, Demokrazia eta Mundu Ordenari buruzko Masterra ere osatu du.
