Mineralak garbitzea eta kargatzea lanaldi luze, nekagarri eta gaizki ordainduetan. Baliteke zure osasuna arriskuan jartzen duten substantzia toxikoekin zuzenean kontaktuan egotea. Agian haur bat bizkarrean daramazu lanean ar izaren bitartean. Eta hobe taldean egitea, babestuta egoteko, sexu erasoak jasateko arriskua benetakoa baita. Jakin badakizu zure hurbilekoek zauri edo gaixotasun larriak izateko aukera handiak dituztela eta horietako batzuek bizitza osorako desgaituta utziko dituztela, edo gizonak eta haurrak lurpean hil egin daitezkeela, bizirik irauteko baliabideak eskuratzeko tunel ilunetan sartzen direnean. Bakardade inposatua, aurreko guztiaren aurrean are zaurgarriago bihurtuko zintuzkeena.
Deskribapen horrek Kongoko Errepublika Demokratikoan kobaltoaren "artisau"(1) meatzaritzan lan egiten duten milaka emakumek bizi dituzten egoera posibleak laburbiltzen ditu. Hain zuzen ere, herrialde horrek kontzentratzen du kobaltoaren munduko ekoizpenaren zatirik handiena(2). Kobaltoaz hitz egitea trantsizio digital eta ekologikorako funtsezko baliabideaz(3) hitz egitea da, industria estrategikoetan dituen aplikazio ugariengatik; horien artean, bateria elektriko kargagarrien fabrikazioa nabarmentzen da (telefono mugikorretarako, ordenagailuetarako, ibilgailu elektrikoetarako, etab.)(4). Herrialde industrializatuen kobalto eskari handiaren eta Kongoko Errepublika Demokratikoan erraz iristeko moduko aztarnategien kontzentrazioaren eraginez, meatzaritza oso ugaria da herrialde horretako zenbait eskualdetan. Horrek ondorio ekonomiko eta geopolitikoak ditu mundu osoan, baina baita ingurumenekoak eta sozialak ere, kobaltoa ateratzen den lekuetan.
Azken horiei dagokienez, aski ezaguna da erakunde eta ikerketa ugarik gogor salatu eta dokumentatu dutela munduko kobalto hornidura hainbat elementuren konbinazio tragikoan oinarritzen dela: lan baldintza prekarioak eta arriskutsuak, haurren eskulanaren erabilera, lan behartua edo morrontza, biztanleriaren lekualdaketa, eta herrialdeko gatazka armatuak(5) eragindako indarkeria orokorra.
Distribución de los principales yacimientos y áreas de explotación de cobalto de la RDC, en la frontera del país con Zambia. Corresponde a las provincias de Lualaba y Haut-Katanga (ambas antes parte de la región histórica de Katanga). Fuente: U.S. Geological Survey.
Gai honi buruzko lanen artean, seguruenik post hau irakurtzen duten pertsona askok ezaguna izango dute Cobalto Rojo(6) liburua, kobaltoaren jatorriari buruzko salaketa eta dibulgazio lan horretan laguntzen duena. Egileak, Siddharth Kara idazle eta ikertzaileak (gizakien salerosketan eta esklabotza modernoko formetan aditua), kobaltoaren artisau meatzaritzaren errealitatea gertutik ezagutzeko Kongoko Errepublika Demokratikora egin zituen bidaiak kontatzen ditu.
Kararen kontakizunaren ardatza kobaltoaren meatzaritzan aritzen diren langileen lan baldintza arriskutsuak eta jarduera horretan haurren eskulanaren ohiko erabilera zigorgabea deskribatzea da, baita fenomeno horiek kobalto horniduraren katearen hasieran, bitartekoen sare kaotiko baten azpian nola dauden deskribatzea ere. Kararen lanak egileak bere ibilbideko hainbat puntutan aurkitzen dituen eta kobaltoa ateratzean paper bat jokatzen duten emakumeei ere arreta eskaintzen die, nahiz eta, itxuraz, haien garrantzia bigarren mailakoa izan. Emakume horien egoeraren inguruko informazio argirik ez dago, Kararen beraren eta beste iturri batzuen arabera(7). Horregatik, post honen helburua Cobalto Rojo liburuko testuan zehar sakabanatutako emakumeen kasuak eta testigantzak biltzea eta antolatzea izan da, batasuna eta indarra ematen saiatuz, gutxi ezagutzen den errealitate hori ikusarazteko.
Aipatzekoa da post honen oinarria Kararen esperientziak badira ere, beste pertsona batzuek ere dokumentatu dituztela beren ikerketak tokian bertan eta arreta berezia eskaini diotela emakumeen egoerari, horien artean, Dorothèe Baumann-Pauly, Roy Maconachie edo Benjamin Sovacool ditugu, besteak beste. "The Cobalt Pipeline" edo "Blood Cobalt" erreportajeak ikustea ere gomendatzen da, post honetan deskribatutako egoeretako batzuk ongi erakusten dituzten bideoak eta argazkiak baitituzte, esate baterako, emakumeak mineralak garbitzen edo meatzaritzako tunel prekarioetan barrena jaisten.
Honako hauek dira kobaltoko emakumeen atzean dauden istorioetako batzuk.
1. Emakumeen rol aktiboa
Kobaltoaren artisau meatzaritza oso sektore maskulinizatua da, oro har mundu osoko mineral baliabideen erauzketa eta tratamendua bezala. Baina emakumeak eta neskak ere kobaltoa eskuz lortzeko zeregin katearen parte dira.
Kararen kontakizuneko hainbat puntutan ikus daitekeenez, gehienak arrokak ur, laku edo ibai putzuetan garbitu, bahetu eta sailkatzen aritzen dira (laveuses), mea bitartekariei saltzeko zakuak bete aurretik. Ohikoa dirudi jarduera hori zereginak azpibanatu eta familia egituretan edo konfiantzako taldeetan egitea. Horietako batzuek baheak eta antzeko tresnak erabiltzen dituzte, baina Karak erreketan harriak garbitzen ere aurkitu ditu neskatoak, baherik gabe eta horretarako errafia zakuak erabiliz. Baumann-Paulyren ikerketak adierazten du minerala garbitzeko rol nagusi hori sineskeria edo sinesmen tradizional batzuen ondorio izan daitekeela. Sineskeria horien arabera, aztarnategietan emakumeak egoteak kobaltoaren kalitatea murrizten du edo desagerrarazi ere egiten du (batzuek "suge" edo nyoka deitzen diete swahili hizkuntzan).
Hala ere, emakume asko aritzen dira lurrean zuloak egiten kobalto bila, beren kabuz bada ere. Karak zenbait neraberekin egin du topo, haurrak bizkarrean eramaten dituzte edo eguzkipean kartoizko kaxetan uzten dituzte, haurren zaintza eta laneko baldintzen gogortasuna bateratu nahian. Baina baldintza horietan, haurrek lurra zulatzean sortzen den hautsa arnastu dezakete. Aurrerago ikusiko dugunez, emakume haurdunak ere badaude, ustiategietan lan egiteak dakartzan arriskuak beren gain hartzen.
Emakume batek bere haurra kartoizko kutxa batean utzi du, kobaltoa bilatzen ari den bitartean. Iturria: Siddharth Kara, The Independent.
2. Lan baldintza toxikoak
Lan prekarioaren eta mineralekin babesik gabe lan egitearen arazo handienetako bat giza gorputzarentzat toxikoak diren substantziekiko esposizioa da. Emakumeen kasuan, arrisku hori minerala garbitzeko lanetan gertatzen da batez ere. Kararekin hitz egiten duten emakume batzuek azalean azkura edo urdaileko ondoeza nabaritzen dute, eta ura "pozoia" dela esaten dute. Minerala garbitzen duen emakume baten testigantzak azaltzen duenez, substantzia toxikoekin eraginpean jartzeak normalean gaixotzea eta eskura ditzaketen sendagaietan asko gastatu behar izatea eragiten du, eta horrek gaitasun ekonomikoa kentzen die familiei (adibidez, seme-alabak eskolara joan daitezen). Esposizio horren ondorioak oso larriak izan daitezke, besteak beste, abortuak edo sortzetiko nahasmenduak eragin ditzake. Roy Maconachieren ikerketak ondorio horietako batzuk azaltzen ditu, baita malaria edo sukar tifoidea garbiketa putzuetan ugaritzea ere.
Emakumeak kobaltoa garbitzen saltzeko. Iturria: "Bloody Batteries", Luca Catalano Gonzaga, Witness Image.
Mea garbitzen egindako lanarekin batera, Karak beste kutsadura modu batzuk ere deskribatzen ditu, horien artean meategiek ibaietara egiten dituzten isurketak, jakinik ibai horietan garbitzen dutela emakumeek arropa, arrantzatzen dutela gizonek eta jolasten direla haurrak. Mea tratatzeko industria prozesuetatik datorren hautsaz ere hitz egiten du, hauts hori jendearen eta etxeen gainean gelditzen baita.
Hala ere, adibide batzuek erakusten dute nola murriztu daitekeen substantzia toxikoen eragin hori. Karak Lualaba probintzian artisau meatzaritzaren baldintzak formalizatzeko eta hobetzeko bi proiektu pilotu bisitatu ditu. Hainbat gabezia ikusten baditu ere, hala nola, zenbait emakumek ez dutela minerala garbitzeko babes ekipamendurik, osasun arloan hobekuntza egin izanaren ebidentziak aurkitu ditu, esate baterako, ur garbiaren hornidura, komunak eta emakumeentzako eta gizonentzako babes ekipamendu batzuk. Bisitatzen dituen proiektuen artean asimetria garrantzitsuak dauden arren, elementu komun deigarri batzuk ere topatu ditu, horien artean, haurdun dauden emakumeei sartzea debekatzen dieten kartelak. Horrek iradokitzen du horrelako ustiategietan behin eta berriz gertatzen dela egoera hori. D. Baumann-Paulyren ikerketak proiektu pilotu horien garrantzia nabarmentzen du eta azpimarratzen du proiektu horien porrotak askoz ere eragin handiagoa duela emakumeengan gizonengan baino.
2022ko abenduan Mutoshiko meategian (Kongoko Errepublika Demokratikoa) haurdun dauden emakumeak eta adingabeak sartzea eta zama astunak bere gain hartzea debekatzen duen kartela. Iturria: Dorothèe Baumann-Pauly (SWI swissinfo.ch.)
3. Tratu desberdina zeregin berberetan
Gidari batek Karari azaldu dionez, bitartekariek(8) beti gutxiago ordaintzen diete emakumeei gizonei baino kobalto kopuru beraren truke, eta, horregatik, beren kontura lan egiten duten emakumeak bakarrik arduratzen dira kobaltoa saltzeaz. Aurrerago, aintzira batean minerala garbitzen duen emakume talde batek baieztatu du hori, salmenta postuetan zuzenean salduta ere ez dutela tratu bidezkoagorik lortzen salatzen dute(9); izan ere, inoiz ez diete eskaintzen mearen kobalto edukiaren % 2 baino gehiago ordaintzea, nahiz eta agerikoa izan ehunekoa handiagoa dela. Ondorioz, beren diru sarrerak eguneko dolar bat baino pixka bat handiagoak dira, nahiz eta egunean hamar orduko lanaldi gogorrak izan, horrela aritzea baita irauteko modu bakarra.
Neurri batean, horrek azaltzen du zergatik parte hartzen duten emakumeek lana banatzeko familia edo konfiantzazko egituretan, horrela, gizonek salduko dute kobaltoa. Hala ere, aurrerago ikusiko dugu hori ez dela arrazoi bakarra. Lehen haur txikiak dituzten nerabeak ere aipatu ditugu eta hor ere ikus daiteke emakumeek gizonen esku utz dezaketela jasotzen eta garbitzen duten kobaltoa, haien ordez sal dezaten. Hala ere, hori egitea erabaki dezakete materiala beren kabuz garraiatzeko baliabiderik ez dutelako (neurri batean, haurtxoen zaintzak mugatuta), eta horrek ez du zertan esan nahi tratu bidezkoagoa jasotzen dutenik.
4. Zaurgarritasun espirala
Bizimodua aurrera ateratzeko aukerarik eza larriagotu egiten da familia askorentzat edo bakarrik dauden emakumeentzat, dela meatzaritzan lan eginda etxera baliabideak ekartzen dituzten familiako kideak hil edo gaixotu egiten direnean, dela bakarrik uzten dituztenean. Ama eta amona asko bakarrik geratzen dira seme-alabak eta bilobak hazteko, eta, horren ondorioz, haurrak artisau meatzaritzan lan egitera bidali behar izaten dituzte. Karak dioen bezala, emakumeak etxeaz arduratzea eta seme-alabak zaintzea espero da, nahiz eta kobaltoaren meatzaritzan irabazten duten soldata eta baldintzak oso kaskarrak izan. Gerta liteke emakume alargun bat berriro ezkontzen denean, senar berriak emazteak aurreko bikotekidearekin zituen seme-alabak etxetik kanporatzea, eta horiek bizirik irauteko modua aurkitu beharko dute.
Gainera, jarraian ikusiko dugun bezala, emakume askok bakarrik izaten dituzten seme-alabak, prostituzioan jardun behar izan dutelako edo kobalto ustiategietan edo horien inguruan bortxatuak izan direlako. Hori bereziki kritikoa da nesketan edo emakume gazteetan; ELGAren txosten baten arabera, meatzaritza eremuetan, eta bereziki, kobaltoaren inguruan, prostituzioan aritzera edo beste sexu indarkeria mota batzuk pairatzera behartzen dituzte (txostenak aztertutako haurren kasuen % 40).
Faktore horiek Karak kobalto ustiategietan ikertzen duen haurren lanaren drama elikatzen dute. Haurren lanak, era berean, emakumeen bakardadea eta zaurgarritasuna areagotzeko arrisku handia dakar, tuneletan gertatzen diren istripu kolektiboetan lurperatuta gera baitaitezke, aldi berean, elkarrekin lan egiten duten aitak eta semeak. Karak elkarrizketa batzuetan testigantzei buruz jasotzen dituen esaldiek, hala nola "gure hilobietan lan egiten dugu" edo "gure seme-alabak txakurrak bezala hiltzen ari dira", argi eta garbi adierazten dute artisau meatzaritzaren mende dauden familiak heriotza ekarriko duten istripu horien beldur bizi direla.
Emakume bat kobalto bila, seme-alabekin. Iturria: Michael Davie Australian Broadcasting Corporationen.
5. Sexu indarkeria
Karak berak adierazi duenez, emakumeen eta nesken aurkako sexu erasoak dira kobaltoaren munduko hornidura katearen zatirik ikusezin eta zakarrena, eta Kongoko Errepublika Demokratikoan bisitatu dituen artisau meatzaritzako ia eremu guztietan dago gaitz hori. Karak Lualabako probintziako Gobernuko ordezkari emakume batekin izan zuen bilera eta horrek argi eta garbi baieztatu zizkion meatzaritzan aritzen diren emakumeen inguruko hainbat egoera, besteak beste, soldata desberdintasuna, segurtasun neurririk eza eta, bereziki, sexu indarkeria.
Gai honen larritasunari buruzko lehen testigantzak minerala garbitzen ari den emakume gazte talde batekin hitz egitean jaso zituen. Emakume horiek azaldu zioten taldean lan egiten dutela beste meatzari, garraiolari eta soldadu batzuen sexu erasoetatik babesteko. Taldeko kide guztiek ezagutzen dituzte kobalto ustiategietan bertan erasoak jasan zituzten beste emakume batzuk, Karak haurtxoak bizkarrean lotuta zeramatzaten langileak ditu gogoan. Aurrerago, Karak aintzira batean minerala garbitzen duen beste emakume talde batekin topo egiten du, eta haiek azaltzen diote zonaldea patruilatzen ari diren soldaduen eraso fisikoek are gehiago zailtzen dituztela lan baldintza eskasak. Familiako edo konfiantzazko lan unitateen jarrera babeslea, batez ere emakumeen artean, behar-beharrezkoa da hain ingurune gogorrean.
Artisau meatzaritzaren lan baldintzak formalizatu eta hobetu nahi dituzten proiektu pilotuetara egindako bisitan, Karak, emakume batzuen testigantzarekin, baieztatu du seguruago sentitzen direla eredu horren barruan lan eginez. Ez dute esaten ez dutenik jazarpenik jasaten, baina “gutxiago” dela aitortzen dute; horregatik, emakume horien kasuan hobekuntza nabarmena dago, jazarpen mota desberdinak ohikoak ziren beste leku batzuetako lanarekin alderatuta. Lekukotasun baten arabera, segurtasun horrek diru gutxiago irabaztearen desabantaila ere konpentsatuko luke. Emakume batzuen dikotomia tamalgarria erakusten du horrek, lan egiteko modu duin bat edo beste “aukeratu” behar dutenean (ahal badute).
Sexu indarkeriarekiko arriskua areagotu edo orokortu egiten da beste faktore batzuk tartean sartzen direnean. Ildo horretatik, Karak Mupanja herriari buruz egiten duen deskribapena aipatu behar da, artisau meatzaritzak eragindako nahi gabeko gizarte ondorioen adibide argia baita. Herriaren inguruan kobaltoaren meatzaritza jarduera ugaria da eta horrek biztanleriaren hazkunde azkarra ekarri du. Bertako arrantzale batek azaldu duenez, indarkeria, alkoholismoa eta prostituzioa areagotu egin dira. Nahasketa beldurgarria da, bereziki emakumeen aurkako indarkeriari begira. Karak berak ikusi du patruilatzen duten soldaduek nolako begirada lizunak botatzen dizkieten inguruko neska gazteei.
Kontakizunaren beste atal batean, Kasuloz (Kolwezi) hitz egiten du, kobaltoaren bilaketa sutsuaren puntu gorenaz. Bertan, prostituzio etxe bat bisitatzeko aukera du. Itxuraz hamalau urteko neska gazteak meatzarien eskura daude, meatzari horiek, soldata jasotzen dutenean, “ospatu nahi dutelako, bizirik sentitu nahi direlako”. Egoera are okerragoa da soldatuak iristen direnean gertatzen dena, dirudienez, ordaindu beharrik ez dutelako. Bestalde, ez dago jakiterik zer geratzen den Txinako bitartekarientzako aisialdiko klub pribatuetan, bertakoek ezin baitute haietara sartu (stripperrek izan ezik). B. Sovacoolen arabera, emakumezko sexu langileak oso zaurgarriak dira pobreziaren eta indarkeriaren aurrean, neurri batean asko migratzaileak direlako eta ez dutelako tokiko laguntza sarerik.
.
6. Miseria guztia biltzen duen aurpegia
Esaldi hori erabiltzen du Karak zirrara handia eragin dion kasu jakin bati erreferentzia egiteko. Malo aintziraren inguruetan, Karak hamabost urteko neska batekin egin zuen topo. Kobalto bila ari zen, altzairuzko barra zati batekin lurra joz. Kararen kontakizunean, Elodie du izena neskak. Gaixo itxura zuen, txartua zegoen. Karak GIBak kutsatuta zegoela uste izan zuen eta infekzioa agerikoa zela. Semea bizkarrean zeraman lanean ari zen bitartean; bi hilabeteko haurtxoa zen, eta hura ere osasun egoera txarrean zegoela zirudien. Dirudienez, Elodieren ama infekzio baten ondorioz hil zen, aintziran minerala garbitzen ari zela. Urtebete geroago, aita hil zitzaion, kobaltoa ateratzeko tunel bat erori eta lur azpian harrapatu zuenean. Umezurtz gelditu ondoren bizirik irauteko, prostituzioan jardun behar izan zuen, inolako zigorrik gabe iraintzen zuten meatzariekin eta soldaduekin. Horrela geratu zen haurdun eta, ziur aski, GIBa hartuko zuen. Ama izan ondoren, kobalto bila hasi zen etsi-etsian, baina ez zen nahikoa, eta prostituzioan jarraitu behar izan zuen.
Elodieren kasua bereziki gogorra da, historia bakar batean biltzen baitu emakumeek kobaltoaren artisau meatzaritzan jasaten dituzten desberdintasun eta bidegabekeria faktore askoren eragin konbinatua.
Neskek eta emakumeek kobaltoa bilatzen eta garbitzen dute. Iturria: Siddharth Kara Daily Mail-en.
7. Kobaltoaz eta Kongoko Errepublika Demokratikoaz haratago
Emakumeek desberdintasunak eta indarkeria ez dituzte kobaltoa ateratzen bakarrik jasaten. Meatzaritzako Emakumeen Sare Nazionalak (Renafem) erakusten duen bezala, antzeko egoera bizi dute Kongoko Errepublika Demokratikoko hainbat lurraldetan ateratzen dituzten beste baliabide mineral askorekin. Izan ere, zinikoa izango litzateke Kongoko Errepublika Demokratikoko baliabide mineralei, indarkeriari eta emakumeei buruz idaztea, eta ez aipatzea herrialdearen ekialdean berriki izandako indarkeria oldea: 2025. urtearen hasieran, 165 emakume bortxatu eta hil zituzten. Herrialdeak lurzoruan duen aberastasun mineralarekin lotura estua duen aspaldiko gatazka baten azken gertakarietako bat izan da, askotan haren berririk ez badugu ere.
Emakumeak zaurgarritasun egoeran daude artisau meatzaritza dagoen lekuetan, eta hori munduko toki askotan gertatzen da. Munduko Bankuaren txosten batek beste herrialde batzuetako egoerak ere aztertu ditu, Afrikan (Hegoafrika, Nigeria, Sierra Leona, Ruanda, etab.) Hego Amerikan (Peru, Kolonbia) edo Asian (Mongolia, Filipinak). Trantsizio ekologiko eta digitalerako kritikoak diren mineralen eskaria zenbat eta handiagoa izan, espero izatekoa da kolektibo zaurgarrien eta emakumeen gaineko eragina handitzea, munduko hainbat tokitan.
Arazoa handik izanik ere, ez dugu esan nahi trantsizio ekologikoaren eta digitalaren kontra egin behar denik, bereziki ekonomiaren deskarbonizazio prozesuari dagokionez. Eragile industrialak eta teknologikoak mineralen hornidura kontrolatzeko neurriak hartzen ari dira pixkanaka (nahiz eta Karak salatzen duen ekimen horiek, orain arte, ez direla eraginkorrak izan). Aukera bat kobaltoa eta beste material batzuk birziklatzea da. Adibidez, Applek iragarri du 2025etik aurrera bere bateria guztiek % 100 birziklatutako kobaltoa erabiliko dutela; edo Volvoren gisako fabrikatzaileek blockchain teknologia ikusten dute beren baterietarako erabiltzen den kobaltoaren trazabilitatea aztertzeko bide. Batez ere, funtsezkoa izango da kobaltorik ez duten biltegiratze teknologia berriak garatzea eta merkaturatzea. Euskal Autonomia Erkidegoan, helburu horrekin ari dira lanean CIC Energigune eta Cidetec. Beste adibide bat Txinako BYD konpainia da, kobaltorik gabeko bateriak ere garatu baititu.
Hala ere, kontsumoa edo inportazioa murrizteak efizientzia, ingurumen jasangarritasun eta autonomia estrategikoa ekarriko baditu ere, erronka nagusia ez da aldatuko: mineralak erauzteko eta tratatzeko lekuetako lan baldintzak hobetzeko premia larria, balio katea osorik hartuta. Alde batetik, kobaltoaren moduko mineral kritikoen eskariak handitzen jarraituko duelako, eta zuzenean edo zeharka eragina izango duelako artisau meatzaritzan jardun behar duten pertsonengan. Bestalde, mineralen fluxu zirkularrak berak ere, ekonomia garatuen barruan, gizarte aztarna inplizitu bat ere baduelako ziurrenik, ahal den neurrian estimatu eta konpentsatu beharrekoa. Karak aipatutako eta Dorothèe Baumann-Paulyk xehetasunez deskribatutako programa pilotuen adibideek edo Renafemen ahalduntze eta emantzipazioko hezkuntza programek emakumeen egoera nola hobetu daitekeen erakusten dute.
S. Mosquerak adierazten duen bezala, gizartearen onarpena funtsezkoa da energia berriztagarrien eta beste baliabide energetiko batzuen hedapenean, ibilgailu elektrikoetan adibidez. Onarpen horrek eta gizarte kontzientziazio handiagoak industriaren balio kateak eta baliabideen jatorria ere har ditzakete eta hartu behar dituzte barne eta, bide horretatik, erauzketa industrien garapen etiko eta jasangarria eskatu behar da. Lehengai kritikoen meatzaritzan aritzen diren emakumeentzat baldintza hobeak bilatzea genero ikuspegia mugikortasun jasangarriaren ikuspegi holistikoan edo, oro har, trantsizio energetiko eta digitaletan txertatzeko modu gisa ere uler daiteke.
Gaia konplexua da, zalantzarik gabe. Etorkizunean ere aukera izango dugu blog honetan eta Orkestran funtsezko lehengaien inguruan dugun ikerrildoan lantzeko(10).
- (1) Artisau meatzaritza edo eskala txikikoa meatzaritza jarduera informala da, gizabanakoek edo talde txikiek egiten dutena, oinarrizko lanabesak erabiliz, teknika aurreraturik gabe eta ia segurtasun neurririk gabe. Munduan meatzaritzan aritzen diren 10 pertsonatatik 8 edo 9 horrela aritzen direla aurreikusten da. Zalantzarik gabe, garapen jasangarrirako erronka handia.
- (2) 2023an, Kongoko Errepublika Demokratikoak munduko kobalto horniduraren %74 hartu zuen eta 2030erako % 66 izatea espero da. Artisau meatzaritza herrialdeko kobaltoaren ekoizpen guztiaren %10-20 artekoa da, baina kopuru horiek zenbatespenen eta testuinguru makroekonomikoaren araberakoak dira (prezioa eta eskaria, nagusiki).
- (3) Lehengai kritikoetako bat da kobaltoa. M. Larreak blog honetan hainbat post idatzi ditu lehengai horiek trantsizio energetikoari begira ekartzen diguten paradoxari buruz edo haien horniduraren arriskua murrizteko erronkari buruz.
- (4) Bereziki litio-ioi bateriei dagokienez. Bateria horiek baterien merkatuaren % 90 dira gaur egun eta ibilgailu elektrikoetarako erreferentziazko teknologia nagusia, IEAren arabera. Hala ere, garrantzitsua da argitzea, IEAren txosten beraren arabera, 2023an mugikortasun elektrikoaren industriarako baterietan erabilitako kobaltoa mineral horren aplikazioen % 30 izan zela, eta gainerakoa nagusiki industria elektronikorako bateria eramangarrietara bideratu zela.
- (5) M. Larreak blog honetako beste post batean aipatu zuen hori.
- (6) Lana ezaguna egin da eta hedabide askotan izan du oihartzuna, 2023an argitaratu zenetik (esate baterako, The New York Timeseko best sellerretako bat da). Espainian, adibidez, Antonio Muñoz Molina idazlearen aipu hau irakur dezakegu. Hala ere, objektiboak izanik, adierazi behar dugu liburuak kritikak ere jaso dituela, besteak beste, loturarik gabeko kontzeptuak erlazionatzen dituelako edo kolonien garaietako estereotipoetan erortzen delako.
- (7) Kongoko Errepublika Demokratikoko artisau meatzaritzan (kobaltoaz bestelako mineralak ere kontuan hartuta), langileen % 30etik gora da emakumea. Baina Meatzaritzako Emakumeen Sare Nazionaleko (Renafem) liderraren hitzetan, irtenbideak eta hobekuntzak gizonei begira egiten dira eta emakumeak modu sistematikoan gutxiesten eta baztertzen dira, baita nazioarteko erakundeen aldetik ere.
- (8) Bitartekariak garraiolariak dira (edo négociants), eta Kararen hitzetan, zuzenean erosten diete kobaltoa artisau meategietako langileei, ustiapenetatik hurbil. Kobaltoaren salmenta gutxi gorabehera egiten da, prezio finkorik gabe eta materiala aztertu gabe (horregatik da errazagoa emakumeei gutxiago ordaintzea).
- (9) Garraiolariek materiala salerosketa postuetara eramaten dute gero (négociants), horietan mearen legearen arabera lan egiten da. Saihesteko aukera izanez gero, garraiolariekin lan egin beharrean zuzenean materiala saltzen ahalegintzen dira asko.
- (10) Besteak beste, ikus Ihoberekin euskal industriarako material eta metal garrantzitsuen inguruan egindako txostena; Materias primas críticas en la transición energética y digital liburua (ETSIME-UPMko Atlantic Cooper Enpresa Katedrak saritua) edo Critical Raw Materials Act legeari buruzko liburu kapitulua, Txinaren eta Europar Batasunaren arteko harremanak kontuan hartuta.
Jaime Menéndez
Jaime 2015ean hasi zen Institutuan, Energia Lab-eko doktoretza aurreko ikertzailea gisa. Zehazki, “Energia eta Industria Trantsizioaren” eta “Teknologia, Garraioa eta Efizientzia” proiektuetan parte hartu du. Proiektu horietan, hainbat gai landu ditu: energia trantsizioa eta, bereziki, Alemaniako kasua (Energiewende); energia alternatiboak garraioan eta mugikortasun iraunkorra; edo airearen kalitatea hiri handietan.
